Rok 2024 Papieża Franciszka od A do Z

Od „A” – podróży do Azji i Oceanii, najdłuższej w jego pontyfikacie, do „Z” – zerowego deficytu, ambitnego celu dla Kurii Rzymskiej, poprzez podróże apostolskie, Synod, Konsystorz, encyklikę Dilexit nos, otwarcie Roku Świętego – to tylko niektóre punkty z bogatego wachlarza zajęć Papieża w 2024 r. W minionym roku Papież Franciszek nie miał chwili wytchnienia ani wakacji. Liczne przesłania, apele, audiencje, rozmowy i spotkania, listy oraz bieżące sprawy Stolicy Świętej i Kościoła uzupełniają już i tak długą listę aktywności 88-letniego Papieża. Przyjrzyjmy się najważniejszym z nich.

A – Azja i Oceania

W dniach 2-13 września Papież Franciszek odbył wymagającą podróż do Azji Południowo-Wschodniej, odwiedzając Indonezję, Papuę-Nową Gwineę, Timor Wschodni i Singapur. Przebył 32 814 kilometrów, przekraczając cztery strefy czasowe. Trudno zapomnieć radość Papieża na widok 600 tys. młodych kobiet, mężczyzn z małymi dziećmi, oczekujących na spotkanie z nim w Dili, stolicy Timoru Wschodniego. Wymownym znakiem tej pielgrzymki były serdeczne spotkania Papieża z Wielkim Imamem Dżakarty (Indonezja) i pobłogosławienie „tunelu braterstwa”, łączącego wielki meczet z katolicką katedrą. Mieszkańcom nowoczesnego i zamożnego Singapuru Franciszek wskazywał drogi do miłości, harmonii i braterstwa. Papieska wizyta w placówce misjonarzy argentyńskich w Vanimo, pośród rdzennych mieszkańców Papui-Nowej Gwinei, to docenienie pracy misjonarzy i zachęta dla wiernych, aby ich wspólnoty były tak piękne, jak otaczający krajobraz, który Franciszek porównał do Edenu. Ta podróż apostolska pozostanie niewątpliwie jednym z najważniejszych rozdziałów pontyfikatu.

B – Belgia i Luksemburg

26 września Papież ponownie wsiadł do samolotu, rozpoczynając „pielgrzymkę do serca Europy”. W obliczu licznych wyzwań stojących przed kontynentem, jak wojny, migracja czy sekularyzacja, Franciszek wybrał „En route, avec Espérance” – „W drogę z nadzieją” na hasło podróży do Belgii i „Pour servir” - „Aby służyć” na wizytę w Luksemburgu. Podkreślał, że nadzieja jest darem Boga, który należy nosić w sercu i wybierać drogi służby dobru wspólnemu – drogi pokoju, solidarności i braterstwa. Papież odniósł się do bolesnych przypadków nadużyć w Kościele oraz spotkał się z 17 osobami, które ich doświadczyły. Odwiedził także Uniwersytet w Lowanium z okazji 600. rocznicy jego założenia. Pozostanie w pamięci wiele niezaplanowanych wcześniej wydarzeń: nieoczekiwana wizyta w Domu św. Józefa dla osób starszych i chorych, modlitwa przy grobie króla Baldwida, śniadanie w parafii z ubogimi i uchodźcami oraz spotkanie z młodzieżą w Brukseli.

C – Chagall

W roku słów – wielu ważnych słów – jeden obraz zapada mocno w pamięć: Papież medytujący przed „Białym Ukrzyżowaniem” Marca Chagalla. To wyjątkowe dzieło, bliskie jego sercu, zdobi papieski gabinet w formie reprodukcji. W święto Niepokalanego Poczęcia, po tradycyjnej modlitwie na Placu Hiszpańskim, Papież udał się do pobliskiego Palazzo Cipolla, gdzie oryginał obrazu można podziwiać na wystawie czasowej zorganizowanej w ramach przygotowań do Roku Jubileuszowego 2025.

„Białe Ukrzyżowanie” uchodzi za jedno z najważniejszych obrazów Chagalla. Powstało w 1938 r., wkrótce po dramatycznych wydarzeniach Nocy Kryształowej, prowadzącej do eskalacji antysemickich prześladowań w III Rzeszy. Franciszek opisał to dzieło jako przesycone „bólem”, ale jednocześnie „pełne spokoju”.

D – Dilexit Nos

Czwarta encyklika Papieża Franciszka Dilexit nos („Umiłował nas”), opublikowana 24 października, mówi „o ludzkiej i Bożej miłości Serca Jezusa Chrystusa”. Dokument podkreśla, że Serce Jezusa jest syntezą Ewangelii. Odnosi się do bogatej tradycji, niezwykle aktualnej także dzisiaj, zachęcając do odnowienia autentycznej pobożności, czułości wiary, radości z oddania się służbie i gorliwości misji. Papież Franciszek wzywa do pogłębienia miłości Chrystusa ukazanej w Jego Sercu, co ma prowadzić do tworzenia braterskich więzi, uznania godności każdego człowieka i troski o wspólny dom.

„Pośród wojen i podziałów, Dilexit nos wzywa nas do spojrzenia w górę i dokonywania odważnych wyborów, niekiedy przegranych, ale dla dobra wszystkich” – powiedział arcybiskup Chieti-Vasto, Bruno Forte, prezentując tekst.

E – Ekumenizm

Papież Franciszek podjął nowe kroki na drodze ekumenicznej, która zawsze była dla niego priorytetem. W czerwcu 2024 r. Dykasteria ds. Popierania Jedności Chrześcijan opublikowała dokument podsumowujący dialog ekumeniczny na temat roli Biskupa Rzymu i prymatu Piotrowego. Papież odbył wiele rozmów z luteranami, metodystami, delegatami różnych wyznań oraz asyryjskim patriarchą Mar Awą III, trzy dekady po podpisaniu „Wspólnej deklaracji chrystologicznej” przez Jana Pawła II i Mar Dinkhę IV.

W bulli zapowiadającej Jubileusz Roku Świętego 2025 Franciszek zaproponował celebrację ekumeniczną, podkreślającą wspólne korzenie chrześcijaństwa. Wyraził też pragnienie pielgrzymki do Turcji na obchody 1700. rocznicy Soboru Nicejskiego.

F – Fundusz walki z głodem

Papież Franciszek zaproponował przeznaczenie stałej części środków na zbrojenia na utworzenie światowego funduszu, który wyeliminuje głód i ułatwi działania edukacyjne w najuboższych krajach. Powtórzył tę propozycję we wszystkich swoich najważniejszych wystąpieniach w 2024 r.: podczas 29. Konferencji Stron Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu (UNFCCC) w Baku, Forum Ekonomicznego w Davos, w Orędziu na Światowy Dzień Pokoju oraz podczas spotkań z głowami państw i rządów.

Franciszek wskazuje, że „wojny nieustannie wywierają znaczną presję na gospodarki narodowe, przede wszystkim z powodu ogromnych sum pieniędzy przeznaczanych na broń i zbrojenia”, tym samym „przyczyniają się do wzrostu głodu i ubóstwa”. „Centralnym punktem każdej agendy politycznej i społecznej musi być godność każdego człowieka, dostęp do podstawowych dóbr i sprawiedliwy podział zasobów” – zaznacza Papież.

G – Gaza i Bliski Wschód

Nie było modlitwy Anioł Pański, środowej audiencji generalnej ani audiencji w Pałacu Apostolskim, podczas której Papież nie wspomniałby o tragedii na Bliskim Wschodzie: ataku Hamasu, odpowiedzi Izraela w Strefie Gazy, rosnących napięciach z Iranem i atakach w Libanie. Franciszek nieustannie wzywał do zawieszenia broni, uwolnienia izraelskich zakładników i dostępu do pomocy humanitarnej w Gazie. Potępiał brutalne działania, takie jak ataki na szkoły i szpitale. Wielokrotnie powtarzał apele o podjęcie dróg negocjacji, ponieważ „wojna zawsze jest porażką”, a „przemoc nigdy nie przynosi pokoju”.

W swojej trosce o cierpiących z powodu konfliktu Papież nie ograniczał się jedynie do słów. W kwietniu Franciszek przyjął w Watykanie delegację krewnych osób porwanych 7 października 2023 r. przez Hamas, a w listopadzie grupę byłych zakładników. W październiku odbyło się spotkanie z 78-letnim Ehudem Olmertem, byłym premierem Izraela, wraz z byłym ministrem spraw zagranicznych państwa palestyńskiego, Nasserem Al-Kidvą. W grudniu odbyła się również około półgodzinna audiencja palestyńskiego prezydenta Abu Mazena.

J – Jubileusz

Jubileusz Nadziei, XXVII Zwyczajny Jubileusz Kościoła Powszechnego ogłoszony przez Papieża, to dwanaście miesięcy łaski, przebaczenia i odnowy. Towarzyszą mu konkretne znaki nadziei, takie jak zniesienie kary śmierci, umorzenie długów najuboższym krajom czy apele o zawieszenie broni. Papież, w homilii wygłoszonej podczas Wigilii Bożego Narodzenia 24 grudnia, zaznaczył, że Rok Święty ma nieść nadzieję „tam, gdzie została utracona”, zwłaszcza w „miejscach sprofanowanych przez wojnę i przemoc”.

Uroczystości rozpoczęło otwarcie Drzwi Świętych w Bazylice Świętego Piotra. Dwa dni później, w bezprecedensowym geście, Papież osobiście otworzył Drzwi Święte w kaplicy zakładu karnego w Rebibbii, zachęcając osadzonych do trzymania się mocno nadziei, jak kotwicy, która „pozwala iść naprzód”.

W Roku Jubileuszowym zaplanowano liczne wydarzenia, w tym spotkania przeznaczone dla różnych grup: osób odpowiedzialnych za komunikację, artystów, wojskowych, wolontariuszy, pracowników służby zdrowia, osób konsekrowanych, przedsiębiorców, rządzących, a także młodzieży i nastolatków. Szczególnie dużym zainteresowaniem cieszą się zaplanowane uroczystości kanonizacji błogosławionych Carla Acutisa i Pier Giorgia Frassatiego. Jubileusz zakończy się 6 stycznia 2026 r., zamykając rok pełen wyjątkowych inicjatyw dla duchowej odnowy.

K – Korsyka

15 grudnia Papież odbył najkrótszą podróż apostolską. Niespełna 10 godzin spędził Franciszek z mieszkańcami Korsyki, jednej z największych wysp Morza Śródziemnego. Uczestniczył w sesji podsumowującej kongres poświęcony pobożności ludowej w Ajaccio. Spotykał się z miejscowym duchowieństwem i wiernymi, przewodniczył Mszy św. na Place d’Austerlitz. Wizyta zakończyła się zamkniętym spotkaniem z prezydentem Francji Emmanuelem Macronem na lotnisku w celu omówienia bieżących wydarzeń w Europie i na świecie. Dzień w Ajaccio obejmował również modlitwy do „Madonnucci” [Najświętszej Panny, Patronki Korsyki], serdeczne słowo do wiernych, a zwłaszcza do dzieci. To właśnie one, jak powiedział dziennikarzom w samolocie powrotnym, zrobiły na nim największe wrażenie podczas całej podróży.

L – Listy

W bogatej korespondencji publicznej i prywatnej Papieża wyróżniają się trzy szczególne listy. Pierwszy, datowany na 7 października, został skierowany do katolików Bliskiego Wschodu w rocznicę masakry dokonanej przez Hamas w Izraelu. Papież potępił w nim konflikt „wywołany przez potężnych”, który dotyka niewinnych ludzi, oraz „niezdolność” społeczności międzynarodowej do „uciszenia broni”. List jest przede wszystkim wyrazem bliskości z cierpiącymi wskutek wojny: matkami, dziećmi, przesiedleńcami oraz ludnością Gazy.

Drugi list, datowany na 19 listopada, skierowany został do nuncjusza w Kijowie, arcybiskupa Visvaldasa Kulbokasa, z okazji tysiąca dni od wybuchu konfliktu. W półtorastronicowym piśmie Papież wyraził nadzieję, że w tej tragedii „ostatnie słowo” będzie należało do Boga, który „poprosi o rozliczenie wszystkich wylanych łez”.

W podobnym duchu Franciszek napisał 12 grudnia do nuncjusza apostolskiego w Federacji Rosyjskiej, arcybiskupa Giovanniego D’Aniello. W tym liście raz jeszcze potępił wojnę, którą nazwał „poważną raną” zadawaną całej rodzinie ludzkiej. Wezwał również do „wznowienia wysiłków dyplomatycznych”, aby powstrzymać eskalację konfliktu.

N – Nowi kardynałowie

Niespodziewanie, podczas modlitwy Anioł Pański 6 października, Papież ogłosił z okna Pałacu Apostolskiego dziesiąty konsystorz swojego pontyfikatu, na którym mianowano 21 nowych kardynałów. Lista ta ponownie odzwierciedlała globalną wizję Kościoła Papieża Franciszka, obejmując kardynałów z Iranu, Japonii, Chile, Filipin, Wybrzeża Kości Słoniowej, Algierii, a także z Rzymu, Turynu i Neapolu (arcybiskup Domenico „Don Mimmo” Battaglia został dodany miesiąc później). Wraz z nowymi nominacjami, liczba członków Kolegium Kardynalskiego wzrosła do 253, z czego 140 to elektorzy, a 113 to nieelektorzy, którzy nie uczestniczyliby w konklawe.

O – Osiemdziesiąt osiem lat

17 grudnia Jorge Mario Bergoglio skończył 88 lat. Zdrowie Papieża Franciszka wydaje się poprawiać po operacji i hospitalizacji w 2023 r. Pomimo zwykłych problemów zdrowotnych, takich jak grypa czy ból kolana, pozostaje aktywny w swoich obowiązkach. Ból kolana nadal ogranicza jego zdolność poruszania się, co sprawia, że korzysta z wózka inwalidzkiego, ale nie przeszkadza mu w codziennej pracy. Franciszek jest obecnie jednym z najdłużej żyjących papieży w historii. 17 grudnia nie zaplanowano uroczystych obchodów urodzinowych – dzień ten upłynął jako normalny dzień pracy, wypełniony pozdrowieniami i prezentami napływającymi z całego świata.

P – Pokój

Pokój – największy dar, cel do osiągnięcia i odtrutka na wojnę, „która zawsze jest porażką”. Papież Franciszek wielokrotnie wzywał do modlitwy o pokój, a takie okazje trudno zliczyć. 7 października, nawiązując do podobnych inicjatyw podejmowanych od 2013 r. w intencji Syrii, Demokratycznej Republiki Konga, Sudanu Południowego, Afganistanu i Libanu, Papież ogłosił światowy dzień postu i modlitwy, by przywołać pokój na ziemiach rozdartych przemocą. Dzień wcześniej, 6 października, udał się do Bazyliki Matki Bożej Większej, gdzie odmówił różaniec i modlił się do Matki Bożej, aby „usłyszała wołanie” wszystkich cierpiących.

Nie sposób również zapomnieć o historycznym wydarzeniu z 8 czerwca w Ogrodach Watykańskich – tym samym miejscu, gdzie dokładnie dziesięć lat wcześniej, w 2014 r., Papież modlił się i zasadził drzewo oliwne wraz z prezydentem Izraela, Szimonem Peresem, i prezydentem Palestyny, Mahmudem Abbasem. Wówczas był to symbol pokoju dla rozdartego konfliktem Bliskiego Wschodu. W czerwcu ubiegłego roku Papież ponownie wyraził pragnienie, by „Państwo Palestyna i Państwo Izrael mogły żyć obok siebie w pokoju i wzajemnym szacunku”.

R – Rzym i Włochy

„Biskup i lud...” – powiedział Papież Franciszek w swoim pierwszym wystąpieniu po konklawe z Loggia delle Benedizioni. W tym roku jego rola jako pasterza diecezji rzymskiej była bardziej widoczna niż kiedykolwiek wcześniej. Papież odbył wielomiesięczną podróż po parafiach w centrum i na obrzeżach Rzymu, spotykając się z kapłanami różnych środowisk i roczników święceń – od najmłodszych po najstarszych.

W związku z Jubileuszem Franciszek zapoczątkował także Szkoły Modlitwy – serię spotkań o charakterze katechetycznym dostosowanych do różnych grup. Wśród nich były dzieci z parafii w dzielnicy Borghesiana, młodzież w auli parafialnej w Colli Aniene oraz rodziny w garażu kondominium w dzielnicy Palmarola.

Na uwagę zasługuje również motu proprio „La vera bellezza” (Prawdziwe piękno), dzięki któremu Papież zreorganizował diecezję rzymską, włączając sektor centralny do pozostałych czterech sektorów. Integracja historycznego centrum z duszpasterską dynamiką peryferii ma na celu wspieranie „większej komunii kościelnej”.

W 2024 r. Papież Franciszek powrócił także do odwiedzania Włoch. Wenecja, Werona i Triest – wszystkie te miejsca w regionie Triveneto – stały się świadkami wydarzeń naznaczonych silnym emocjonalnym i symbolicznym ładunkiem. Franciszek na motorówce płynący po Gran Canale, witany śpiewem młodzieży; Franciszek w Arenie w Weronie, obejmujący Maoza i Aziza, przedsiębiorców z Izraela i Palestyny, których rodziny ucierpiały w wojnie, ale którzy wspólnie pragną budować lepszą przyszłość.

S – Synod

Druga sesja XV Zwyczajnego Zgromadzenia Synodu Biskupów na temat synodalności, trwająca niemal przez cały październik 2024 r., zakończyła się publikacją Dokumentu końcowego, który Papież Franciszek przyjął jako część Magisterium, rezygnując z wydawania tradycyjnej adhortacji posynodalnej. Synod trwał od października 2021 r., obejmując etap słuchania i konsultacji na poziomie lokalnym, kontynentalnym i globalnym. Druga sesja Synodu Biskupów w Rzymie była kluczowym momentem procesu, który od początku podkreślał znaczenie komunii, uczestnictwa i misji w Kościele.

Podczas zakończenia obrad Papież Franciszek podkreślił, że Dokument końcowy jest darem dla całego Kościoła i zawiera konkretne wskazania, które mogą być przewodnikiem dla wspólnot na całym świecie. Papież wskazał na potrzebę dalszego wdrażania synodalności w praktyce duszpasterskiej, aby Kościół mógł skuteczniej pełnić swoją misję w świecie.

T – Telefony

W mijającym roku Franciszek często sięgał po telefon, by nawiązać bezpośredni kontakt z rozmówcami. Wśród nich był Gino Cecchettin, ojciec Giulii, młodej ofiary tragicznego zabójstwa, a także ks. Gabriel Romanelli, proboszcz parafii w Gazie, z którym Papież rozmawia niemal codziennie. Szczególną uwagę zwróciła jego rozmowa z prezydentem Stanów Zjednoczonych, Joe Bidenem. Franciszek ponowił wtedy swój apel o ułaskawienie więźniów oczekujących na wykonanie kary śmierci w więzieniach federalnych. Prośba ta przyniosła efekty – prezydent ogłosił niedawno, że kara śmierci dla 37 skazanych zostanie zamieniona na dożywotnie więzienie

U – Ukraina

Wyrażenie „udręczona Ukraina” pojawiało się nieustannie w publicznych wystąpieniach Papieża Franciszka. Oprócz apeli, spotkań i licznych inicjatyw charytatywnych – takich jak wysyłka odzieży, lekarstw, karetek pogotowia i żywności za pośrednictwem kardynała jałmużnika Konrada Krajewskiego, który w okresie Bożego Narodzenia już po raz ósmy udał się na Ukrainę – Watykan nieustannie angażował się w działania dyplomatyczne. W październiku Papież ponownie wysłał do Moskwy kardynała Matteo Marię Zuppiego, przewodniczącego Konferencji Episkopatu Włoch, w ramach drugiej misji mającej na celu poszukiwanie dróg dialogu i wspieranie inicjatyw humanitarnych. Głównym celem tych działań była repatriacja ukraińskich dzieci przymusowo deportowanych do Rosji oraz wymiana więźniów.

11 października Franciszek po raz trzeci przyjął na audiencji w Watykanie prezydenta Ukrainy Wołodymyra Zełenskiego, którego spotkał cztery miesiące wcześniej podczas szczytu G7 w Apulii. Niedługo później Papież spotkał się również z jego żoną Oleną Zełenską. W kolejnych miesiącach Franciszek przyjmował uchodźców, ofiary wojny, dzieci z obszarów zniszczonych przez bombardowania oraz żony bojowników z pułku Azow, skazanych w Rosji na dożywocie.

Z - Zero deficytu

Reforma finansów Watykanu, zainicjowana przez Papieża Franciszka i zapisana w konstytucji Praedicate Evangelium, wciąż nie została w pełni wdrożona – przyznał Papież. Wśród podejmowanych działań kluczowe znaczenie mają zmiany w zasadach dotyczących umów i nadzwyczajnych wydatków dykasterii. Szczególną wagę ma również list do Kolegium Kardynalskiego, w którym Franciszek zaapelował o wspólny wysiłek na rzecz osiągnięcia „zerowego deficytu”.

Kilka miesięcy później Papież skierował kolejny apel, tym razem do kardynałów, prefektów, szefów instytucji Kurii oraz podmiotów związanych ze Stolicą Apostolską. W liście wskazał na pilną potrzebę podjęcia działań w sprawie Funduszu Emerytalnego, którego obecny sposób zarządzania może nie w pełni zabezpieczać przyszłe zobowiązania wobec emerytów. Papież apeluje do wszystkich zaangażowanych „o szczególną współpracę w usprawnianiu tej nowej i nieuniknionej ścieżki zmian”.

Salvatore Cernuzio
s. Amata J. Nowaszewska csfn